1-   مقدمه:

حسد یکی از شدیدترین امراض روحی و رذایل اخلاقی است که حسود را گرفتار عذاب دنیوی و اخروی می­کند؛ در دنیا حسود لحظه­ای از ناراحتی و غصه بیرون نمی­آید زیرا نعمت الهی همیشه شامل انسان­ها می­شود و این موجب ضرر حسود می­شود درحالی‌که هیچ ضرری برای محسود ندارد و حتی با غیبتی که حاسد از او می­کند ثواب به او تعلق می­گیرد.

2-   مفهوم شناسی حسد:

در لغت:

بدخواهی. خواستار بودن زوال نعمت و سعادت ديگرى[1] آرزو داشتن براى زوال و نيستى نعمت كسى كه استحقاق آن نعمت را دارد و بسا كه با اين آرزو و حسادت عملاً هم كوشش در نابودى نعمت او بنمايد[2] هنگامی­که آرزو کند نعمت و یا فضیلت فرد متحول شود یا از او سلب شود[3]

در اصطلاح:

حسد یعنی این­که شخص آرزوی زوال و نابودی نعمتی که دیگری دارد را داشته باشد[4]؛ البته در تفاوت حسد با نصیحت و خیر­خواهی برای مؤمنین آمده است که نعمتی که فرد صلاحیت آن را داشته باشد و از آن­جا که انسان نمی­توان خیر و شر بودن را به صورت کامل و درست تشخیص دهد باید در آرزو و دعا برای دیگران آن را مقید به صلاح و خیر بودن برای فرد نماید[5].

3-   منشأ و عوامل حسد

با توجه به محدودیت منابع و کوچک بودن دنیا اگر امکاناتی در اختیار فردی قرار گیرد حتماً از دست دیگری خارج شده و همین مسئله منشأ حسادت در بین افراد می­گردد به بیان دیگر حب و دوستی بیش از اندازه دنیا ریشه حسادت است[6]؛ و اولین خونی که با بی­عدالتی بر روی زمین ریخته شد و فرزندان حضرت آدم علیه السلام مرتکب آن شدن عاملش حسادت بوده است[7].

عواملی که باعث به وجود آمدن حسد می­شوند را می­توان در چند مورد خلاصه کرد:

1-    پلیدی نفس:

 به این صورت که فرد بدون سابقه­ی دشمنی با افراد و صرفاً به علت این­که از نظر او دارای آرامش و نعمت است آرزوی نابودی نعمت­های او را می­کند، حتی اگر برای او ضرری نداشته باشد.

2-    دشمنی:

اصولاً افراد از گرفتاری دشمن خود خوشحال می­شوند؛ اگر شخصی به انسان بدی کند و فرد توان انتقام گرفتن را نداشته باشد، آرزو کند که روزگار انتقام او را بگیرد و اتفاقاً آن شخص گرفتار سختی هم بشود، حسود از این گرفتاری خوشحال می­شود و آن را به حساب عمل بد او می­گذارد و یا اگر نعمتی به او برسد از آن ناراحت می­شود که چرا خدا از او انتقام نگرفته است و به این ترتیب علاوه بر حسد به رذایل اخلاقی دیگری مبتلا می­شود.

3-     لذت مشهور بودن:

 به این صورت که فرد دوست دارد که فقط او را به عنوان ماهر در شغلی که دارد به دانند و اگر کسی هم­ردیف او باشد از بدگویی او خوشحال می­شود و آرزوی نابودی نعمت­ها او را دارد.

4-    ترس از دست دادن مطلوب:

اگر دو نفر شرایط یکسانی برای به دست آوردن چیزی داشته باشند؛ کسی که ایمان ضعیف­تری دارد آرزو می­کند دیگری نعمت­های خود را از دست بدهد تا خودش شرایط بهتری داشته باشد.

5-    ناراحت بودن از این­که فردی که از او پایین­تر بوده نعمتی به او برسد

 که به‌این‌ترتیب از او بالاتر شده در این حالت فکر می­کند که آن شخص به واسطه آن نعمت دچار تکبر می­شود، پس آرزو می­کند که آن نعمت از او گرفته شود.

6-    تکبر:

 به این صورت که فرد می­خواهد بر دیگران برتری داشته باشد و فکر می­کند که اگر به دیگران نعمتی برسد، دیگر آن برتری را ندارد پس آرزو دارد که دیگران نعمتی نداشته باشند یا اگر دارند از دست بدهند.

7-    تعجب و استبعاد:

 به این ترتیب که فر حسود دیگری را آن­قدر پست و کم‌ارزش می­داند که از نعمتی که به او رسید تعجب می­کند و آرزوی نابودی آن نعمت را دارد[8]؛ با توجه به آن­چه گذشت می­توان این­گونه برداشت کرد که عوامل گوناگونی موجب حسد می­گردد که بازگشت همه آن­ها به حب دنیاست.

منابع:

1-    قرشى بنايى، على اكبر،1412 ق‏، قاموس قرآن‏، تهران‏: دار الكتب الاسلامية، چاپ: ششم‏

2- راغب أصفهانى، حسين بن محمد،1412 ق‏، مفردات ألفاظ القرآن‏، بيروت- دمشق‏: دار القلم- الدار الشامية، چاپ اول

3-   ابن منظور، محمد بن مكرم‏،1414 ق‏، لسان العرب‏، مصحح: مير دامادى، جمال الدين،‏ بيروت‏: دار الفكر للطباعة و النشر و التوزيع- دار صادر،چاپ: سوم

4-ابوحامد، امام محمد غزالی طوسی،  1374 ، کیمیای سعادت، به کوشش حسین خدیو جم، انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ ششم

5-   نراقى، ملا احمد،‏1378ش، معراج السعادة، مصحح: نقدى،‏محمد، قم‏: مؤسسة دار هجرت‏ چاپ: ششم‏
پی نوشت:
[1] قاموس قرآن، ج 2، ص 131.
[2] مفردات، ج 1، ص 487.
[3] لسان العرب، ج 3، ص 148.
[4] کیمیای سعادت، ج 2، ص 126.
[5] معراج السعادۀ، ص 455- 456
[6] همان، ص 464- 467
[7] کیمیای سعادت، ج 2، ص 125.
[8] معراج السعادۀ، صص 461- 463