آثار اخروی غیبت

با توجه به این مطلب که دنیا مزرعه آخرت است؛ هر عملی که در این دنیا انجام می­شود باطن و اثر آن را به صورت کامل و مجسم شده در آخرت مشاهده می­شود؛ لازم است تا به آثار غیبت در آخرت پرداخته شود.   

الف) عذاب قبر

اولین مرحله بعد از مرگ که فرد در پیش رو دارد عالم قبر است، اگر فرد در دنیا اعمال نیک و صالح داشته باشد در آسایش به سر می­برد اما اگر غیر از این باشد در عذاب خواهد بود، یکی از گناهانی که موجب عذاب قبر می­گردد غیبت است؛ در این رابطه از ابن عباس نقل شده که: «عَذَابُ‏ الْقَبْرِ ثَلَاثَةُ أَثْلَاثٍ‏ ثُلُثٌ‏ لِلْغِيبَةِ وَ ثُلُثٌ‏ لِلنَّمِيمَة و…[1]عذاب قبر سه بخش است: يك سوم غيبت و يك سوم هم سخن چينی و …».

در این روایت یکی از عوامل که موجب عذاب قبر می­گردد را غیبت اعلام کرده، و این مطلب نشان دهنده بزرگ بودن و اهمیت داشتن این مسئله در اسلام است.

ه) بیرون شدن از ولایت الهی

از جمله پیامدهای غیبت که با مرگ پرده از آن برداشته می­شود و فرد حقیقت آن را درک می­کند خارج شدن از ولایت الهی می­باشد؛ امام صادق علیه السلام در فرموده­اند: «مَنْ رَوَى عَلَى مُؤْمِنٍ رِوَايَةً يُرِيدُ بِهَا شَيْنَهُ وَ هَدْمَ مُرُوَّتِهِ لِيَسْقُطَ مِنْ أَعْيُنِ النَّاسِ أَخْرَجَهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ مِنْ وَلَايَتِهِ إِلَى وَلَايَةِ الشَّيْطَانِ‏[2]؛ هر كس از مؤمنی به قصد بد جلوه دادن و آبرو ريزى او حكايتى كند و او را از چشم مردم بيندازد از ولايت خدا به سمت ولايت شيطان خارج خواهد شد».

این روایت به یکی از سخت­ترین آثار غیبت که فقط با مرگ عمق و حقیقت آن قابل درک خواهد بود اشاره کرده، هنگامی­که فرد از دنیا برود به کنه این مسأله خواهد رسید که با غیبت چه چیزی را از دست داده است. 

ب) ثبت اعمال نیک برای غیبت شونده

یکی دیگر از نتایج و آثار سوء غیبت که در آخرت برای افراد نمایان می­شود و غیبت کننده را دچار حسرت و اندوه ناتمام می­کند این است که می­بیند اعمال نیک او برای غیبت شونده نوشته شده و دیگر از دست او کاری بر نمی­آید؛ این مطلب در این حدیث یه زیبایی به تصویر کشده شده است، حضرت محمد صلی الله علیه و آله  فرموده­اند:

«يُؤْتَى‏ بِأَحَدٍ يَوْمَ‏ الْقِيَامَةِ يُوقَفُ‏ بَيْنَ‏ يَدَيِ اللَّهِ وَ يُدْفَعُ إِلَيْهِ كِتَابُهُ فَلَا يَرَى حَسَنَاتِهِ فَيَقُولُ إِلَهِي لَيْسَ هَذَا كِتَابِي فَإِنِّي لَا أَرَى فِيهَا طَاعَتِي فَيُقَالُ إِنَّ رَبَّكَ لَا يَضِلُ‏ وَ لا يَنْسى‏ ذَهَبَ عَمَلُكَ بِاغْتِيَابِ النَّاسِ ثُمَّ يُؤْتَى بِآخَرَ وَ يُدْفَعُ إِلَيْهِ كِتَابُهُ فَيَرَى فِيهِ طَاعَاتٍ كَثِيرَةً فَيَقُولُ إِلَهِي مَا هَذَا كِتَابِي فَإِنِّي مَا عَمِلْتُ هَذِهِ الطَّاعَاتِ فَيَقُولُ إِنَّ فُلَاناً اغْتَابَكَ فَدُفِعَتْ حَسَنَاتُهُ إِلَيْك‏؛[3]  روز قيامت فردی را به درگاه الهی می­آورند و نامه عمل او را می­دهند و حسنات خود را در آن نبيند می­گويد خدایا اين نامه اعمال من نيست زیرا حسناتم را در آن نبينم به او گفته می­شود در نظر خداوند نه عملی از بین می­رود و نه فراموش می­شود بلکه با غيبت كردن اعمالت را از دست داده­ای، و فرد ديگری را می­آورند و نامه­اش را به او می­دهند در آن طاعات زیادی می­بيند می­گويد خدایا من اين اعمال را انجام نداده بودم، گفته می­شود چون فلانى غيبت تو را كرد حسناتش به تو داده شده است.

 از این روایت به صورت صریح و مستقیم به دست می­آید که در روز قیامت که روز حسرت است از همه بیشتر فرد غیبت کننده در حسرت خواهد بود زیرا به علت خوشی زود گذر دنیا تمام اعمال نیکی که برای خود از پیش فرستاده بوده را از دست رفته می­بیند.  

د) پذیرفته نشدن اعمال عبادی

از جمله آثاری که فرد غیبت کننده با مرگ به آن پی خواهد برد پذیرفته نشدن اعمال عبادی است، پیامبر صلی الله علیه و آله فرموده­اند: «مَنِ اغْتَابَ مُسْلِماً أَوْ مُسْلِمَةً لَمْ يَقْبَلِ اللَّهُ صَلَاتَهُ وَ لَا صِيَامَهُ أَرْبَعِينَ يَوْماً وَ لَيْلَةً إِلَّا أَنْ يَغْفِرَ لَهُ صَاحِبُهُ[4]؛ هر كس از مرد يا زن مسلمانى غيبت كند خدا تا چهل روز نماز و روزه او را نمی­پذيرد مگر این­كه غيبت شده از بگذرد».

در این­جا یکی دیگر از آثار سوء غیبت که بیشترین ضرر را به غیبت کننده می­زند و او هنگامی به آن پی خواهد برد که دیگر راهی برای جبران آن ندارد را متذکر می­شود و آن پذیرفته نشدن اعمال است.

پ)محشور شدن در بدترین حالات

می­توان گفت یکی از سخت­ترین عذاب­های که در قیامت فرد غیبت کننده با آن مواجه خواهد شد و بیش از پیش باعث رسوایی و آشکار شدن گناه او می­شود حالت محشور شدن او در قیامت خواهد بود، حضرت علی علیه السلام در روایتی این حالت را بیان فرموده­اند:

« إِيَّاكُمْ‏ وَ غِيبَةَ الْمُسْلِمِ‏ فَإِنَ‏ الْمُسْلِمَ‏ لَا يَغْتَابُ‏ أَخَاهُ‏ وَ قَدْ نَهَى اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ عَنْ ذَلِكَ فَقَالَ‏ وَ لا يَغْتَبْ بَعْضُكُمْ بَعْضاً أَ يُحِبُّ أَحَدُكُمْ أَنْ يَأْكُلَ لَحْمَ أَخِيهِ مَيْتاً وَ قَالَ ع مَنْ قَالَ لِمُؤْمِنٍ قَوْلًا يُرِيدُ بِهِ انْتِقَاصَ مُرُوَّتِهِ حَبَسَهُ اللَّهُ فِي طِينَةِ خَبَالٍ حَتَّى يَأْتِيَ مِمَّا قَالَ بِمَخْرَجٍ[5]؛ دوری کنید از غيبت مسلمان زیرا مسلمان برادرش را غيبت نمی­كند، خداوند از آن نهى كرده و فرموده غيبت هم نكنيد آيا كسى از شما دوست دارد كه گوشت مردار برادرش را بخورد، و حضرت علی G فرمود هر کس درباره­ی مؤمن سخنى بگويد به قصد اين­كه آبروي او را بريزد خدا او را در طينت خبال زندانی می­كند تا راه خروجى از گفته خود پیدا کند و بياورد».

خبال در فرهنگ لغت­های فارسی به فساد ترجمه شده است[6]، اما در روایات معصومان علیهم السلام آن را به منفورترین شکل یعنی: « صَدِيدٌ يَخْرُجُ مِنْ فُرُوجِ الْمُومِسَات[7]‏»  به تصویر کشیده­اند که بیان­گر نهایت پستی و بی ارزشی غیبت کننده در منظر اهل بیت علیهم السلام است.

ث) آزار اهل محشر

از جمله آثار غیبت که با برپا شدن قیامت فرد غیبت کننده دچار آن می­گردد این است که علاوه بر عذابی که متحمل می­شود چنان بوی بدی می­دهد که تمام اهل محشر از او فرار می­کنند حضرت محمد صلی الله علیه و آله در این خصوص فرموده­اند:

« … اغْتَابَ امْرَأً مُسْلِماً … وَ جَاءَ يَوْمَ الْقِيَامَةِ تَفُوحُ مِنْهُ رَائِحَةٌ أَنْتَنُ مِنَ الْجِيفَةِ يَتَأَذَّى بِهِ أَهْلُ الْمَوْقِفِ فَإِنْ مَاتَ قَبْلَ أَنْ يَتُوبَ مَاتَ مُسْتَحِلًّا لِمَا حَرَّمَ اللَّهُ[8]؛ کسی که غیبت مسلمانی را انجام دهد … و روز قيامت بد بوتر از مردار محشور شود و اهل محشر از بوی او اذیت می­شوند و اگر بدون توبه بميرد حرام خدا را حلال شمرده است».

در این­جا پیامبر صلی الله علیه و آله غیبت کننده را به عذابی دردناک انذار می­دهند و بیان می­فرمایند که غیبت کننده در قیامت با حالتی ظاهر می­شود که همه افراد از او فرار می­کنند. 

ج)محروم شدن از بهشت

یکی از سخت­ترین عذاب­های که می­تواند شامل حال افراد شود محروم شدن از بهشت و نعمات بهشتی است پیامبر صلی الله علیه و آله می­فرمایند: «تَحْرُمُ‏ الْجَنَّةُ عَلَى‏ ثَلَاثَةٍ عَلَى‏ الْمَنَّانِ‏ وَ عَلَى‏ الْمُغْتَابِ‏ وَ عَلَى‏ مُدْمِنِ‏ الْخَمر[9]؛ بر سه گروه­ی سخن­چین، غیبت­کننده و دائم الخمر بهشت حرام است».

 در این روایت پیامبر صلی الله علیه و آله به صورت مشخص فرموده­اند که اگر غیبت کننده توبه نکند به بهشت نمی­رود.

ت) سخت­ترین عذاب­ها

غیبت از گناهان کبیره است و سخت­ترین عذاب­ها را برای غیبت کننده در پی خواهد داشت، پیامبر صلی الله علیه و آله در این رابطه فرموده­اند:

« أَرْبَعَةٌ يُؤْذُونَ أَهْلَ النَّارِ عَلَى مَا بِهِمْ مِنَ الْأَذَى يُسْقَوْنَ مِنْ حَمِيمِ الْجَحِيمِ يُنَادُونَ بِالْوَيْلِ وَ الثُّبُورِ يَقُولُ أَهْلُ النَّارِ بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ مَا بَالُ هَؤُلَاءِ الْأَرْبَعَةِ قَدْ آذَوْنَا عَلَى مَا بِنَا مِنَ الْأَذَى … وَ رَجُلٌ يَأْكُلُ لَحْمَهُ …ثُمَّ يُقَالُ لِلَّذِي كَانَ يَأْكُلُ لَحْمَهُ مَا بَالُ الْأَبْعَدِ قَدْ آذَانَا عَلَى مَا بِنَا مِنَ الْأَذَى فَيَقُولُ إِنَّ الْأَبْعَدَ كَانَ يَأْكُلُ لُحُومَ النَّاسِ بِالْغِيبَةِ وَ يَمْشِي بِالنَّمِيمَةِ[10]؛ چهار گروه در جهنم هستند كه با عذابی که می­شوند، دیگر جهنمیان را آزار می­دهند و از آب جوش دوزخ می­نوشند فرياد وا ويلا دارند و جهنمیان به یکدیگر می­گويند این­ها چه گناهی کرده­اند که با همه آزارى كه خود داريم ما را آزار می­دهند … و يكى گوشت خود را مي­خورد، … گفتند چرا این­گونه عذاب می­شود؟ گفته شد او با غيبت گوشت مردم را می­خورد و به دنبال سخن چينى مي­رفت».

از این روایت به دست می­آید که سخت­ترین نوع عذاب­ها در انتظار غیبت کننده خواهد بود.

ح) غذای سگ­های جهنم

یکی دیگر از روایاتی که باطن غیبت را برای ما آشکار می­کند این روایت از امام سجاد علیه السلام می­باشد که می­فرمایند: « إِيَّاكَ وَ الْغِيبَةَ فَإِنَّهَا إِدَامُ كِلَابِ النَّارِ[11]؛ به پرهیز از غیبت که همانا خورشت سگ­های جهنم است».

در این روایت حضرت باطن غیبت را آن­گونه که هست به تصویر کشیده­اند تا به این صورت افراد را از غیبت دورکنند. 

منابع:

1-    نورى، حسين بن محمد تقى‏،1408 ق‏، مستدرك الوسائل و مستنبط المسائل‏، مصحح: مؤسسة آل البيت عليهم السلام‏، قم‏: مؤسسة آل البيت عليهم السلام‏، چاپ: اول‏

2-  شهيد ثانى، زين الدين بن على،1390 ق،‏‏ كشف الريبة، بى جا: دار المرتضوي للنشر، چاپ: سوم‏

3- شعيري، محمد بن محمد، بى تا، جامع الأخبار( للشعيري)، نجف‏: مطبعة حيدرية، چاپ: اول

4- مجلسى، محمد باقر بن محمد تقى‏،1403 ق‏، بحار الأنوار( ط- بيروت)، بيروت‏: دار إحياء التراث العربي‏، چاپ: دوم‏

5- كلينى، محمد بن يعقوب بن اسحاق‏،1407 ق‏، الكافي( ط- الإسلامية)، مصحح: غفارى على اكبر و آخوندى، محمد، تهران‏: دار الكتب الإسلامية، چاپ: چهارم‏

6- كوفى اهوازى، حسين بن سعيد،1402 ق‏، الزهد، مصحح: عرفانيان يزدى، غلامرضا، قم‏: المطبعة العلمية، چاپ: دوم‏

7-  فتال نيشابورى، محمد بن احمد،1375 ش‏، روضة الواعظين و بصيرة المتعظين( ط- القديمة)، قم‏: انتشارات رضى‏، چاپ: اول‏

8- طبرسى، احمد بن على‏،1403 ق‏، الإحتجاج على أهل اللجاج( للطبرسي)، مصحح: خرسان، محمد باقر، مشهد: نشر مرتضى‏، چاپ: اول‏
پی نوشت
[1]  مستدرک ج 9 ص117
[2] کشف الربیۀ 11
[3] جامع الأخبار 147
[4]  مستدرک ج 9 ، ص122
[5] بحار ج 72،ص 250
[6]  دهخدا
[7] کافی ج 84، ص 84
[8] بحار ج 72،  ص 247
[9]  الزهد النص، ص 9
[10]  روضۀ الواعظین و بصیرۀ المتعظین، ج2، 470
[11] الاحتجاج ج 2، ص 315