پیامد­های حسد

با توجه به این مسئله که حسد یکی از مهلک­ترین رذایل اخلاقی می­باشد، لازم است به منظور درمان آن، پیامد­ها و آثار دنیوی و اخروی این گناه عظیم مورد بررسی قرار گیرد، به همین علت در این قسمت به بعضی از این موارد اشاره خواهد شد

 آثار دنیوی

در روایات پیامد های زیادی برای حسد ذکر شده است که بیشتر آنها متوجه فرد حسود می گردد در ذیل به مواردی از آثار و پیامد های شوم حسد اشاره می شود.

1) کمترین خوشی از زندگی

یکی از مهم­ترین آثار حسد که شخص حسود در دنیا گرفتار آن می­شود این است که کمترین خوشی را از زندگی خود می­برد این مطلب بر اساس حدیثی از پیامبر صلی الله علیه و آله است که فرموده­اند: «اَقَلُّ النّاسِ لَذّةً اَلحَسود[1]؛ آدم حسود كمترين لذت و خوشي را از زندگي مي‌برد».

انسان بر اساس فطرت خود به دنبال آرامش و لذت بردن از زندگی است اما فرد با حسادت خود را از این لذت محروم می­کند و کمترین لذت را خواهد برد لذا افراد برای لذت بردن از زندگی باید از حسادت دوری کند.

2) عدم آسایش:

امام علی علیه السلام فرموده­اند:« لا راحۀ لحسود[2]؛ برای حسود آسایشی نیست » 

 امام علی علیه السلام نیز در این مورد فرموده­اند: «لا عَيشَ لِحسودٍ[3]؛ آدم حسود هيچ­گاه در زندگي راحتي ندارد».

انسان­ها به دنبال راحتی هستند و از هر فرصتی برای به دست آوردن آن تلاش می­کنند اما حسادت یکی از موانع مهم از دست دادن راحتی در زندگی دنیوی افراد است و اثر مستقیم در ناراحتی افراد در زندگی و نبودن آرامش دارد.

3) از بین بردن جسم

حسد یکی از مهلک­ترین امراض اخلاقی است که بر روی جسم حاسد اثر می­گذارد، امام علی G در این خصوص فرموده­اند: «الحَسَدُ يُذيبُ الجَسدِ[4]؛ حسد، بدن آدمي را آب و گداخته مي‌کند».

یکی از مهم­ترین نگران­های افراد در دنیا به خطر افتادن بدن و جسم می­باشد و با حسادت بدون این­که متوجه باشند بدن خود را در معرض نابودی قرار می­دهند.

امام علی علیه السلام فرموده­اند: «العَجَبُ لِغَفلَةِ الحُسّادِ عَن سلامَةِ الأَجسادِ[5]؛ عجبا که حسودان تا چه اندازه از سلامتي جسم و بدن خود غافل و بي‌خبرند».

4) ضرر به خود

یکی دیگر از آثار دنیوی حسد که بنابر روایات به ضرر حسود می­باشد، این است که فرد با حسادت به خود آسیب می­رساند در حالی­که برای طرف مقابل هیچ ضرری ندارد.

امام صادق علیه السلام فرموده­اند: «الحاسدُ يَضُرُّ بِنَفسِه قَبلَ أَن يَضُرَّ بِالمحَسودِ[6]؛ آدم حسود پيش از آن­که به طرف مقابل زيان برساند به خودش زيان رسانده است».

فرد عاقل همیشه سعی می­کند ضرر احتمالی را از خود دور کند، اما شخص حسود بدون این­که متوجه باشد با حسادت به خود ضربه می­زند.

5) مرگ

یکی از سخت­ترین پیامد­های و نهایت اثر سوء حسد که گریبان گیر شخص حسود در این دنیا می­گردد، مرگ اوست؛ امام علی علیه السلام فرموده­اند: «وَيحَ الحَسدَ ما أعدلهَ بَدَأ بصاحِبِه فَقتَلَه[7]؛ به راستي که حسد چه بزرگ دادگري است! از همان اوّل به سراغ خود حسود مي‌رود و در پايان، به زندگي او خاتمه مي‌دهد».

این مطلب بیان­گر نهایت ضرری است که فرد می­تواند برای خود فراهم کند، و با توجه به میل به جاودانگی که در نهاد انسان­ها قرار داد اگر افراد به این مسئله توجه داشته باشند از این دام مهلک رها خواهند یافت.

6) سرچشمه­ی بدی­ها

با توجه به این که هر عملی که سر منشأ و عاملی دارد از روایات به دست می­آید که حسد یکی از سرچشمه­های اصلی سایر گناهان است در این خصوص امام حسن علیه السلام فرموده­اند: «الحسدُ رائدُ السُّوءِ و مِنهُ قَتَل قابيلُ هابيلَ[8]؛ حسد سبب همه خلاف‌ها و زشتی‌ها است و به همین جهت قابیل برادر خود هابیل را به قتل رساند».

در این روایت حضرت به صورت روشن حسد را به عنوان یکی از عوامل اصلی برای سایر گناهان بیان فرموده­اند و به این ترتیب به اطلاع داده­اند که اولین گناهی که بعد از هبوط حضرت آدم علیه السلام روی زمین اتفاق افتاده است عامل و سرچشمه آن حسد بوده است.

7) بیماری غیر قابل درمان

حسد یکی از سخت­ترین امراض اخلاقی است که بر روی بدن و جسم شخص حسود نیز اثر دارد و عامل بیماری­های جسمی دیگر می­گردد به این مطلب در روایات اشاره شده است از جمله می­توان به این موارد اشاره کرد، امام علی علیه السلام فرموده­اند: «اَلحسدُ داء عَياءٌ لايزولُ اِلاّ بِهَلْكِ الحاسِدِ أَو مَوتِ المَحسود[9]؛ حسد يک بيماري علاج ناپذیری است که جز با از پاي درآمدن حسود يا مرگ طرف مقابل زوال نمي‌پذيرد».

در این کلام حضرت تنها راه درمان حسد را مرگ یکی از طرفین حسادت بیان کرده­اند، اما با توجه به این مطلب که نعمت­های الهی همیشه شامل حال بندگان می­شود می­توان گفت که شخص حسود تنها با مرگ از این بیماری نجات پیدا خواهد کرد.  

امام علی علیه السلام در روایتی دیگر فرموده­اند: «الحَسدُ مَرَضٌ لايوُسي[10]؛ حسادت بیماری است كه قابل علاج نيست»؛ در این­جا نیز حضرت حسادت را یک بیماری درمان ناپذیر اعلام کرده­اند و به این ترتیب به افراد هشدار داده­اند که اگر گرفتار این گناه شوند راه نجاتی جز مرگ ندارند.

8) بیماری روحی

انسان­ها بر اساس فطرت خود به دنبال سلامتی هستند و از هر چیزی که این نعمت را به خطر به می­اندازد دوری کنند، با توجه به روایات حسد از جمله عواملی است که در بیماری جسمی و روحی افراد نقش بسیار مهمی دارد در این خصوص به کلامی از امیر المؤمنین حضرت علی علیه السلام که فرموده­اند: «الحسودُ دائمُ السُّقمِ و إنْ كانَ صحيحَ الجَسَدِ[11]؛ آدم حسود هميشه مريض است هرچند (به ظاهر) بدني سالم و تندرست دارد»، اشاره می­کنیم حضرت در این­جا به صراحت اشاره می­کنند که شاید افراد حسود در ظاهر سالم باشند و بیماری جسمی نداشته باشند اما حتماً به بیماری روحی گرفتار هستند که به مراتب از بیماری جسمی خطرناک­تر است.

9) اندوه همیشگی

یکی از آثاری که فرد حسود با حسادت به آن دچار می­شود بنا به فرموده­ی امام علی علیه السلام : «الْحَسُودُ مَغْمُوم‏؛ حسود غمگین است» می­باشد.

با توجه به این که فرد حسود آرزوی سلب نعمت از همه انسان­ها را دارد و از طرفی هر فردی در مدت زندگی دنیوی خود مقدراتی دارد که در هر صورت به خواهد رسید، فرد حسود همیشه در اندوه این است که به ارزوی خود نرسیده است و نعمت­های الهی از طرف مقابل سلب نشده است.

10) تنهایی همیشگی  

از آن­جا که انسان­ها از تنهایی بیزار هستند، دوست دارند که دوستانی داشته باشند، اما فرد حسود با توجه به این روایت از حضرت  علی علیه السلام که فرموده­اند: « الْحَسُودُ لَا خُلَّةَ لَه‏؛ برای حسود دوستی نباشد»؛ همیشه تنها خواهد بود.

 فرد حسود خودش دوست کسی نمی­شود زیرا نمی­تواند نعمت­های دیگران را ببیند، از طرف دیگر با کار­ها و اعمال ناشایسته خود نمی­گذارد کسی هم بتواند او را به عنوان دوست انتخاب کند، پس همیشه تنها خواهد بود

11) عامل دشمنی

از جمله مشکلات و پیامد­های که حسد برای شخص حسود در پی دارد کینه و دشمنی می­باشد که در این خصوص امام هادی علیه السلام فرموده­اند: «الْحَسَدُ … وَ الزَّهْوُ جَالِبُ‏ الْمَقْت‏[12]؛ حسد، باعث بغض و دشمني‌ها مي‌گردد».

از جمله مواردی که در اسلام به آن تأکیده شده، وحدت جامعه اسلامی است و از عواملی که موجب دشمنی بین افراد می­گردد به شدت نهی شده است، یکی از این موارد بنا به فرموده امام هادی علیه السلام -که بیان شده- حسد می­باشد، هنگامی که فرد حسود نعمت­های الهی را که شامل حال افراد شده است می­بیند نسبت به آن­ها دچار کینه و دشمنی می­شود و به این ترتیب وحدت جامعه به خطر می­افتد.

12) مانع پیشرفت

از جمله آثاری که حسادت بر روی شخص حسود دارد بنا به فرموده­ی امام علی علیه السلام : « الْحَسُودُ لَا يَسُود، حسود بزرگی و برتری نمی­یابد» است.

و این به بزرگی نرسیدن می­تواند به چند صورت باشد:

1-    اگر به بزرگی و مقامی برسد تلاش می­کند تا نعمت­های الهی را از افراد بگیرد و با توجه به حسادت از هر عملی در این زمینه انجام می­دهد و مرتکب هر گناهی می­شود لذا خداوند با توجه به این گناه وقصد او مانع از رسیدن او به مقامات دنیوی می­شود تا به این ترتیب شر او دفع شود.

2-    یا به جهت حسادت کار­های می­کنند که با بزرگی و شأن انسان­های بزرگوار منافات دارد و موجب کم­ارزشی و پستی او می­گردد و این خود مانع از رسیدن او به مقامات عالی در دنیا و آخرت می­گردد.

3-    و یا به علت این­که در نتیجه حسادت از پرداختن به رذایل اخلاقی دیگری که دارد غافل شده و نتوانسته آن­ها را برطرف کند و در نتیجه به بزرگی نخواهد رسید.

منابع:

1-ابن بابويه، محمد بن على‏، معاني الأخبار،1403 ق‏،محقق / مصحح: غفارى، على اكبر، قم‏: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسين حوزه علميه قم‏، چاپ: اول‏

2- مفيد، محمد بن محمد، الإرشاد في معرفة حجج الله على العباد، 1413 ق‏، قم‏: كنگره شيخ مفيد، چاپ: اول‏

3- ابن شعبه حرانى، حسن بن على‏، تحف العقول‏، 1404 / 1363 ق، ‏محقق / مصحح: غفارى، على اكبر، قم:‏جامعه مدرسين‏، چاپ: دوم‏

4- ليثى واسطى، على بن محمد، عيون الحكم و المواعظ( لليثي)، 1376 ش‏،محقق / مصحح: حسنى بيرجندى، حسين‏، قم‏: دار الحديث‏، چاپ: اول‏

5- شريف الرضى، محمد بن حسين‏، نهج البلاغة( للصبحي صالح)، 1414 ق‏، محقق / مصحح: فيض الإسلام‏، قم: هجرت، چاپ اول

6- منسوب به جعفربن محمد عليه السلام، امام ششم عليه السلام‏، مصباح الشريعة، 1400 ق‏، بيروت‏: اعلمى‏، چاپ اول

7- تميمى آمدى، عبد الواحد بن محمد، غرر الحكم و درر الكلم،1410 ق‏ ،محقق / مصحح: رجائى، سيد مهدى‏، قم‏: دار الكتاب الإسلامي‏، چاپ دوم

8-اربلى، على بن عيسى‏، كشف الغمة في معرفة الأئمة( ط- القديمة)، 1381 ق‏،محقق / مصحح: رسولى محلاتى، هاشم‏، تبریز: بنى هاشمى‏ چاپ اول‏

9-آقا جمال خوانسارى، محمد بن حسين‏، شرح آقا جمال خوانسارى بر غرر الحكم و درر الكلم‏، 1366 ش، ‏محقق / مصحح: حسينى ارموى محدث، جلال الدين‏،تهران: دانشگاه تهران، چاپ چهارم‏

10-حلوانى، حسين بن محمد بن حسن بن نصر، نزهة الناظر و تنبيه الخاطر،1408 ق‏ ،محقق / مصحح: مدرسة الإمام المهدي عجل الله تعالى فرجه الشريف‏، قم: مدرسة الإمام المهدي عجل الله تعالى فرجه الشريف‏، چاپ اول
پی نوشت:
[1] معانی الاخبار، متن 195.
[2] الإرشاد في معرفة حجج الله على العباد؛ ج1، ص 303.
[3] تحف العقول، متن 215.
[4] عیون الحکم و المواعظ، 23.
[5] نهج‌البلاغۀ 508.
[6] مصباح الشریعۀ، 104.
[7] غررالحکم و دور الکلم، 727
[8] کشف الغمۀ فی معرفۀ الائمه، ج 1، 572.
[9] مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ج 12، 22.
[10] شرح آقا جمال خوانساری بر غررالحکم و دور الکلم، ج 1، 363.
[11] غررالحکم و دور الکلم،108.
[12] نزهۀ الناظر و تنبیه الخاطر، 140.