در این قسمت به مفهوم شناسی تقلید خواهیم پرداخت

مفهوم شناسی تقلید:

1.      تقلید در لغت:

تقلید مصدر فعل مضاعف «قلّد، یقلّد» در لغت چند معنا دارد که از آن جمله می­توان به این موارد اشاره کرد: پوشیدن گردن بند، پيروي و اقتداء کردن چنان­که در صحاح در ماده «قلّد» آمده که « القلادۀ التی فی العنق، و قلدت المرأۀ فتقلدت هی» ( جوهری، 1376، ج: 4، ص: 157) ، و در جای دیگر آمده «التّقلید: از دیگری در نظر و تأمل دلیل پیروی کردن و التقلید: اقتداء شخص به دیگری در اعمال و رفتار او»(طبیبیان، 1383، ج: 2)  و  جعل كردن،  كپي كردن.

2.     تقلید در عرف:

تقلید در عرف به معنای بر عهد گرفتن مسئولیت است؛ که در کتب فرهنگ لغت نیز به آن اشاره شده؛ در تأیید این مطلب می توان از این سخن حضرت زهرا سلام الله علیها که هنگام مریضی­شان برای زنان مدینه بیان فرموده اند: « لا جرم، لقد قلدتهم رقبتها و حمّلتهم أوقتها» که به این معناست « مسئولیت و تبعات کار بر عهده خودتان است» استفاده کرد. ( الفضلی، 1427، ص:25) 

3.     تقلید در اصطلاح

تقلید در اصطلاح اجتماعی به سلوک یا روش سلوکی گفته می شود که در آن گروهی از مردم به سنن گذشتگان روی آورده و از آن باز داشته هم نشده­اند؛ و  این معنا را آیات ذیل نیز تأیید می نمایید: در سوره بقره آیه 170 آمده است: « وَ إِذا قيلَ لَهُمُ اتَّبِعُوا ما أَنْزَلَ اللَّهُ قالُوا بَلْ نَتَّبِعُ ما أَلْفَيْنا عَلَيْهِ آباءَنا أَ وَ لَوْ کانَ آباؤُهُمْ لا يَعْقِلُونَ شَيْئاً وَ لا يَهْتَدُونَ» (بقره(2)، 170 ) و هم چنین در آیه 104 سوره مائده آمده «وَ إِذا قيلَ لَهُمْ تَعالَوْا إِلي‏ ما أَنْزَلَ اللَّهُ وَ إِلَي الرَّسُولِ قالُوا حَسْبُنا ما وَجَدْنا عَلَيْهِ آباءَنا أَوَ لَوْ کانَ آباؤُهُمْ لا يَعْلَمُونَ شَيْئاً وَ لا يَهْتَدُونَ»؛ (سوره مائده(5)، 104 )از آیات قرآن می توان نتیجه گرفت که تقلید از نظر شرع مقدس اسلام بر دو نوع است:

1.       تقلید از باطل که حجت شرعی بر آن اقامه نشده است.

2.      تقلید از حق که حجت و دلیل شرعی دارد.(الفضلی، 1427،صص:21-24) در اصطلاح به معنای پیروی جاهل از عالم و غیرمتخصص از متخصص؛ یک امر فطری، عقلی و عقلائی است که مورد تأیید قرآن و سنت نیز قرار گرفته است.( عسکری، 1374، ج 3، ص 33)

مساله دیگری در تقلید باید مورد توجه قرار بگیرد این است که مكلف، مسئوليت اعمال و رفتار خود را بر گردن مجتهد مى اندازد؛ برای اثبات این مطلب می توان به این روایت استدلال کرد:  كَانَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ عليه السلام قَاعِداً فِي حَلْقَةِ رَبِيعَةِ الرَّأْيِ‏، فَجَاءَ أَعْرَابِيٌّ، فَسَأَلَ رَبِيعَةَ الرَّأْيِ‏ عَنْ مَسْأَلَةٍ، فَأَجَابَهُ، فَلَمَّا سَكَتَ قَالَ لَهُ الْأَعْرَابِيُّ: أَ هُوَ فِي عُنُقِكَ؟ فَسَكَتَ عَنْهُ رَبِيعَةُ، وَ لَمْ يَرُدَّ عَلَيْهِ شَيْئاً، فَأَعَادَ عَلَيْهِ الْمَسْأَلَةَ، فَأَجَابَهُ‏  بِمِثْلِ ذلِكَ، فَقَالَ لَهُ الْأَعْرَابِيُّ: أَ هُوَ فِي عُنُقِكَ؟ فَسَكَتَ‏ رَبِيعَةُ . فَقَالَ لَهُ‏  أَبُو عَبْدِ اللَّهِ عليه السلام: «هُوَ  فِي عُنُقِهِ، قَالَ أَوْ لَمْ يَقُلْ، وَ كُلُ‏  مُفْتٍ ضَامِنٌ» ( كلينى،1429، ج 14، ص: 644 ، تبريزى،1429 ش، ج1 ص:416 ) و امام صادق عليه السلام در حلقه بحث و گفتگوى شخصى به نام ربيعة الرأى نشسته بود كه عربى وارد شد و مسأله اى از ربيعه پرسيد و او پاسخ داد. سپس مرد عرب گفت: آيا عمل مرا به عهده مى گيرى؟ ربيعه سكوت كرد. وى مسأله خود را تكرار كرد و ربيعه همان پاسخ را داد. دوباره مرد عرب گفت: آيا مسئوليت عملم را به عهده مى گيرى؟ باز ربيعه سكوت نمود. امام صادق عليه السلام فرمود: او مسئول عمل توست چه در لفظ بپذيرد و يا نه؛ چون هر فتوادهنده اى مسئول و ضامن اعمال كسانى است كه به فتواى وى عمل مى كنند.

منابع:

1.      جوهری، اسماعیل بن حماد ، تاج اللغۀ و صحاح العربیه، بیروت: دار العلم للملایین، 1376

2.      طبیبیان،سید حمید، فرهنگ لاروس، تهران: امیر کبیر، 1383

3.      الفضلی، عبد الهادی ، التقلید و الاجتهاد، بیروت: الغدیر، چاپ دوم 1427ق

4.      تبريزى، محمد مجذوب ، الهدايا لشيعة أئمة الهدى( شرح أصول الكافي للمجذوب التبريزي) محقق / مصحح: درايتى، محمد حسين و قيصريه ها، غلامحسين، قم‏: ‏ دار الحديث‏، چاپ اول، 1429 ش / 1387 ش‏،

5.      عسکری، مرتضی، القرآن الکریم و روایات المدرستین،  تهران: مجمع العلمی الاسلامی، 1374

6.      كلينى، محمد بن يعقوب بن اسحاق ، الكافي (ط - دارالحديث)، ، قم: دار الحديث، چاپ: اول، ق‏1429